Geert Groote, een mooie man met een mooie stem
Wie was deze man naar wie zo veel instellingen in en om Deventer zijn genoemd?
Op de homepage van deze site staat een fraai portret van hem. Het is gemaakt naar een ontwerp van de Deventer kunstenares Ela Venbroek-Franczyk uit 1992, maar het is een fantasieportret, want er bestaan geen afbeeldingen van Geert Groote die tijdens zijn leven (1340-1384) zijn gemaakt. Het medaillon is te vinden op de gevel van de Latijnse school, naast de medaillons van vier andere belangrijke Deventenaars die de Latijnse school als leerling hebben bezocht.
In het Geert Grootehuis aan het Lamme van Dieseplein is een reconstructie te zien van het hoofd van GG op basis van de schedel die samen met de schedel van Florens Radewijns in Deventer wordt bewaard. De reconstructie is een prachtig staaltje vakwerk door Maja d’Hollosy, die al meer spectaculaire reconstructies heeft gemaakt, en het is zeker het gezicht van iemand die in de middeleeuwen heeft geleefd, misschien zelfs wel in deze streek. Maar is het ook echt Geert Groote?
Een van zijn biografen, Rudolf Dier, was aanwezig bij de overbrenging van de stoffelijke resten van GG naar de Lebuïnuskerk, ergens tussen 1410 en 1450. Het viel hem daarbij op dat er een ongewone opening zat in het bovenste deel van de schedel. Oudere broeders hadden Dier verteld dat er dampen uit GG’s hoofd opstegen en dat GG placht te zeggen dat hij een schoorsteen in zijn hoofd had. Dat wijst erop dat hij een zogeheten trepanatie heeft ondergaan: hij heeft een gat in zijn schedel laten boren om van een kwaal, bijvoorbeeld zware hoofdpijn, af te komen.
Nu wil het geval dat in de schedel van Geert Groote die in Deventer wordt bewaard samen met die van Florens Radewijns, geen gat te bekennen is. Het is dus de vraag of de reconstructie is uitgevoerd op basis van de schedel van GG. Of was de schedel die Rudolf Dier heeft gezien misschien niet die van GG? We zullen het waarschijnlijk nooit met zekerheid kunnen zeggen,
Wat we wel weten, is dat tijdgenoten hem beschrijven als een mooie man. Als jonge man besteedde hij veel aandacht aan zijn uiterlijk en zijn kleding. Ook liet hij graag aan iedereen merken hoe intelligent en geleerd hij was, dus hij verhief zijn stem vaak in het openbaar. En de mensen hoorden hem graag, want hij was een uitstekende spreker met een mooie stem.
Maar op een gegeven moment kwam aan zijn ijdelheid een einde.
Jeugd in Deventer
Geert Groote werd in oktober 1340 in Deventer geboren als enig kind van Werner Groote en Heylwig van der Basselen. Zijn ouders waren welgesteld. De familie Groote behoorde samen met de Van Ockenbroecks tot de belangrijkste lakenkooplieden; ze hadden altijd wel een paar leden in het stadsbestuur zitten. De naam van GG’s vader, Werner Groote, begint vanaf 1333 in de lijsten op te duiken. Op 22 februari 1348 werd hij burgemeester.
Het Deventer stadsbestuur was ooit gebaseerd op het gildesysteem. Jaarlijks waren er verkiezingen, waar de gildeleden uit hun midden vertegenwoordigers kozen voor het stadsbestuur. In de tijd van GG was dit democratische principe in verval geraakt. Er waren 12 schepenen en 12 raadsleden, allemaal afkomstig uit de rijke families. Om een schijn van wettigheid te bewaren, werden eens in de twee jaar verkiezingen gehouden. Bij die gelegenheid kozen de twee groepen elkaar en verwisselden ze dus eenvoudigweg van positie!
Werner was een rechtschapen man en moet moeite hebben gehad met de steekpenningen en het machtsmisbruik. Toen hij opnieuw werd gekozen, weigerde hij de functie en trok zich terug uit de politiek om zijn ziel niet verder in gevaar te brengen.
Geert Groote groeide dus op in een milieu waar godsdienst en moraal centraal stonden en werd waarschijnlijk daardoor een onafhankelijk man met een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Hij was bovendien meer geneigd tot praktische wijsheid dan tot filosofie.
Uit allerlei getuigenissen blijkt dat de jonge Geert gelukkig was bij zijn ouders, en dat hij het goed deed op school.
In 1350 komt aan dit rustige en harmonische leven een einde als de beruchte Zwarte Dood (de pest) Deventer bereikt. Eerst sterft zijn moeder, op 24 juli, daarna ook zijn vader.
Als wees kwam Geert Groote onder de voogdij van zijn oom Jan van Ockenbroeck, die getrouwd was met een zus van zijn vader. Hij werd naar de kapittelschool gestuurd ter voorbereiding op een studie aan de universiteit.
Een kapittelschool stond onder gezag van de kerk (de Lebuïnus in dit geval) en werd later Latijnse school genoemd. In 1485 was de school gevestigd op de plaats waar hij nu nog steeds staat, maar in de tijd van Geert Groote stond hij vlakbij het koor van de Lebuïnus en was hij waarschijnlijk als onderdeel van het Papenklooster, zie foto
Studie in Parijs
Toen Geert Groote 15 was, in 1355, stuurden zijn pleegouders hem naar de universiteit in Parijs. Normaal gesproken moest je vier jaar studeren voor je de graad kon halen die wij nu bachelor noemen, en je moest minimaal 19 jaar zijn. Maar GG kreeg deze graad al na twee jaar studeren. Hij was toen 17. Op zijn 18e haalde hij de graad van Meester (ons doctoraal); gewoonlijk kostte het zeven jaar studie om dit te bereiken. Hij kon nu overal les geven, maar volgens de reglementen moest dat wel eerst twee jaar in Parijs.
Kennelijk was zijn dorst naar kennis zo enorm, dat hij niet goed kon kiezen waarmee hij verder wilde. In de tien jaar na het behalen van zijn meestergraad volgde hij diverse studies, maar haalde hij geen graad meer.
Overigens werden de colleges bij de hoogleraar thuis gegeven, of eventueel in een gehuurd zaaltje. Universiteitsgebouwen kwamen er pas in de 15e eeuw.
Hij studeerde snel, was een van de beste studenten, en hij was rijk. Hij was altijd chic gekleed en deed mee aan feestjes, maar was wel weer zo slim dat hij maat hield, want hij wilde zijn krachten niet verspillen. Zijn studie kwam eerst. Zijn geld gaf hij vooral uit om anderen te trakteren. Het was overigens niet alleen daardoor dat hij tijdens zijn studie vrienden voor het leven opdeed: enkelen van hen speelden later een rol bij zijn bekering.
Later beschreef GG zichzelf als arrogant en ijdel; hij was trots op zijn studieresultaten en werkte niet hard voor het heil van zijn ziel, maar om erkenning te krijgen in de wereld. De eeuwigheid speelde geen rol in zijn leven.
Wat Studeerde Geert Groote?
Een docent/vriend van hem schrijft na GG’s dood dat hij zijn weerga niet kende in de volgende onderwerpen: artes liberales, natuurwetenschappen, ethiek, civiel recht, kerkelijk recht en theologie. Deze volgorde is waarschijnlijk ook de volgorde waarin GG de vakken heeft gestudeerd.
Kennelijk is zijn interesse langzamerhand overgegaan van een wereldlijke carrière naar een kerkelijke loopbaan.
De zeven artes liberales, de vrije kunsten, vormden de basis van het curriculum. Ze werden ingedeeld in (a) het trivium, drie vakken die op taal waren gericht, en (b) het quadrivium, vier bètavakken:
(a) grammatica (Latijn), dialectica (logisch redeneren) en retorica (welsprekendheid);
(b) aritmetica (rekenkunde), geometrica (meetkunde), musica (harmonieleer) en astronomia (kosmologie, leer van het heelal; hieronder viel ook wat wij nu astrologie noemen).
Deze ‘kunsten’ werden ‘vrij’ genoemd, omdat ze niet opleidden tot een economisch doel, maar alleen om zuivere wetenschap te bedrijven.
Geert Groote heeft ongetwijfeld les in de kosmologie gehad van de beroemde Nicolas Oresme, zie afbeelding links, afkomstig uit de Wikipedia